Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης: για μια ισότητα de jure και de facto της Δρ. Βασιλικής Π. Μελέτη
Η μονομερής αποχώρηση της Τουρκίας από τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης
για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, γνωστή και ως «Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης», έρχεται σε μια παγκοσμίως δυσμενή χρονική συγκυρία, με την πανδημία να πλήττει δυσανάλογα τα δικαιώματα των γυναικών. Μια ημέρα πριν τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας κατά της Διάκρισης, στις 20 Μαρτίου 2021, ανακοινώθηκε, με το υπ’ αριθμ. 3718 προεδρικό διάταγμα, η
αποχώρηση της, παρότι η Τουρκία υπήρξε το πρώτο κράτος μέλος του Συμβουλίου της
Ευρώπης του επικύρωσε τη Σύμβαση και μάλιστα προσχώρησε με ομόφωνη ψήφο από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση της γείτονος. Στην Τουρκία, όπου το 2020, κατά την οργάνωση We Will Stop Femicide, καταγράφηκαν 300 γυναικοκτονίες, όχι μόνο παραγκωνίζεται το διεθνές δίκαιο που είναι διασυνδεδεμένο με το Σύνταγμα της χώρας, αλλά και η ίδια η νομοθετική εξουσία του Κοινοβουλίου της.
Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η πρώτη διεθνής συνθήκη, που τέθηκε σε ισχύ το 2014, ορίζει νομικά δεσμευτικούς κανόνες σε όσα κράτη την έχουν κυρώσει: αποτελεί «χρυσό πρότυπο» στον αγώνα κατά της έμφυλης βίας και θεωρείται η πλέον προοδευτική διεθνής σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στόχος της η εξάλειψη σοβαρών μορφών
βίας κατά των γυναικών, μεταξύ των οποίων η ενδοοικογενειακή, ο βιασμός, η σεξουαλική παρενόχληση, ο αναγκαστικός γάμος, η αναγκαστική στείρωση, ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων (FGM), αλλά και εγκλήματα που διαπράττονται στο όνομα της λεγόμενης «τιμής». Μεταξύ άλλων, η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης αφιερώνει ένα
ολόκληρο κεφάλαιο σε γυναίκες μετανάστριες και αιτούσες άσυλο που αντιμετωπίζουν έμφυλη βία. Είναι η πρώτη φορά που η έμφυλη δίωξη αναφέρεται ρητά σε διεθνή σύμβαση, καθιερώνοντας την υποχρέωση αναγνώρισης της έμφυλης βίας κατά των γυναικών ως μορφή δίωξης, σύμφωνα με τη Σύμβασης της Γενεύης περί του Καθεστώτος των Προσφύγων (1951), και διασφαλίζοντας την υιοθέτηση της ερμηνείας που λαμβάνει υπόψη της έμφυλα ζητήματα κατά την αναγνώριση του προσφυγικού καθεστώτος.
Στην Ελλάδα, η ψήφιση του νομοσχεδίου για την κύρωση της Σύμβασης της
Κωνσταντινούπολης, με τον Ν. 4531/2018, από το Ελληνικό Κοινοβούλιο, αποτέλεσε
σημαντική νίκη του φεμινιστικού κινήματος και τομή στον τρόπο αντιμετώπισης της
έμφυλης βίας. Το σχέδιο νόμου «Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της
Ενδοοικογενειακής Βίας και προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας, ΙΙ) Ενσωμάτωση της 2005/214/ΔΕΥ απόφασης – πλαίσιο, όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση – πλαίσιο 2009/299/ΔΕΥ, σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης επί χρηματικών ποινών και ΙΙΙ) Άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων», προσέβλεπε στη λήψη των αναγκαίων νομοθετικών και άλλων μέτρων για την εξάλειψη της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας.
Στην πράξη, στόχος η Σύμβασης είναι να τονιστεί ότι οι ανισότητες, τα στερεότυπα και η βία δεν προέρχονται μόνο από βιολογικές διαφορές, αλλά από ένα κοινωνικό κατασκεύασμα, δηλαδή από στάσεις και αντιλήψεις για το πώς πρέπει να είναι γυναίκες και άνδρες στην κοινωνία, με άλλα λόγια το «φύλο». Σημειώνονται ενδεικτικά το άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, το Πρωτόκολλο αριθ. 12 και η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (στις υποθέσεις
Ολιάρι κατά Ιταλίας, 2015, Ράτσενμποκ και Σέιντλ κατά Αυστρίας, 2017), καθώς και η
Σύσταση CM/Rec (2010) του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με μέτρα για την
καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου.
Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης αναγνωρίζει την ύπαρξη μη ηγεμονικών θηλυκοτήτων που σχετίζονται με την ταυτότητα, την έκφραση και τα χαρακτηριστικά φύλου, ενώ δεν
παραβλέπει πως η έμφυλη βία μπορεί να στραφεί και κατά ανδρών και αγοριών.
Παράλληλα, η Σύμβαση εγγυάται την ισότιμη προστασία και το δικαίωμα όλων των γυναικών (ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, εθνικότητας/εθνότητας, φυλής, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου, γλώσσας, πολιτισμικών χαρακτηριστικών, θρησκείας, νομικού καθεστώτος), σε ουσιαστικά μέτρα προστασίας, στήριξης και
αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης. Τέλος, ορόσημο υπήρξε η κατάργηση της αναχρονιστικής διάταξης του Ποινικού Κώδικα (339) που προέβλεπε την παύση της ποινικής δίωξης, εάν μεταξύ του δράστη του αδικήματος της αποπλάνησης ανηλίκου κάτω των 15 ετών και του θύματος, τελέστηκε γάμος: η διάταξη αυτή δέχτηκε την κριτική όχι μόνο του γυναικείου κινήματος, αλλά και εθνικών και διεθνών οργανώσεων προστασίας
ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της Κοινωνίας των Πολιτών.
Γεγονός είναι ότι, σε παγκόσμια κλίμακα, συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως είναι ο
σεξουαλικός προσδιορισμός, εάν οι γυναίκες ανήκουν σε διαφορετική εθνότητα ή παρουσιάζουν προβλήματα αναπηρίας, αλλά και άλλοι παράγοντες, όπως οι
ανθρωπιστικές κρίσεις, καθιστούν τις γυναίκες περισσότερο ευάλωτες στη βία. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι η γυναικεία κακοποίηση φύεται παντού, για παράδειγμα στόχοι κακοποιητικής συμπεριφοράς μπορεί να γίνουν αδιακρίτως νεαρές, φτωχές και άνεργες γυναίκες, με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, μέχρι και γυναίκες πολικοί, δημοσιογράφοι ή και δημόσια
πρόσωπα. Η κακοποίηση επομένως δεν σταμάτα σε ένα συγκεκριμένο επαγγελματικό χώρο, πχ στον αθλητισμό ή στον καλλιτεχνικό χώρο, αλλά διαχέεται ευρύτερα, στην εργασία, την πολιτική, τις συνοικίες και τις γειτονιές μας. Όπως επίσης «φωλιάζει» και στις οικογένειες, μέσα στο ίδιο μας το σπίτι, γεγονός που βιώνεται έντονα το διάστημα της πανδημίας, με τον παρατεταμένο εγκλεισμό των γυναικών στο σπίτι. Υπό το πρίσμα αυτό,
είναι σαφές ότι η υπεράσπιση των γυναικείων δικαιωμάτων και ελευθεριών είναι ζωτικό στοιχείο για την ειρήνη, τη δημοκρατία και την ισότητα στις σύγχρονες κοινωνίες. Εάν η
Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης σώζει ζωές, εμείς επιβάλλεται να σώσουμε τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Βασιλική Π. Μελέτη γεννήθηκε και κατοικεί στην Αθήνα. Είναι Διδάκτωρ Κοινωνικής
Πολιτικής (Ph.D.), με εξειδίκευση στις έμφυλες διακρίσεις στον τραπεζικό κλάδο στα χρόνια της κρίσης: εργάστηκε επί σειρά ετών σε καταστήματα και κεντρικές διευθύνσεις της τ. Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος και της Τράπεζας Πειραιώς, αποκτώντας γνώση των
εσωτερικών αγορών εργασίας, ενώ διετέλεσε εκλεγμένη εκπρόσωπος στο πρωτοβάθμιο και στο δευτεροβάθμιο σωματείο εργαζομένων των Τραπεζών. Μιλάει άπταιστα Αγγλικά, Γαλλικά και Γερμανικά. Ως ενεργός πολίτης, διατελεί επιστημονική σύμβουλος στη δημοτική παράταξη «Δημιουργία Αλληλεγγύη» τον Δήμου Νέας Ιωνίας Αττικής, όπου έχει κατέλθει υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος. Διαθέτει πλούσια αρθρογραφία σε επιστημονικές επιθεωρήσεις, εφημερίδες, επιχειρηματικά περιοδικά και sites, ενώ, ως υποστηρικτής της δια βίου μάθησης, αντλεί και μοιράζει γνώσεις σε Επιστημονικές και Κοινωνικές Ημερίδες, Συνέδρια και Σεμινάρια. Σήμερα εργάζεται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, στο Πρωτοδικείο
Αθηνών. Είναι συγγραφέας του βιβλίου “Έμφυλα πρόσωπα σε κρίση: η ισότητα στην
επαγγελματική και την πολιτική ζωή” (Παπαζήσης, 2020).
