“Μικρασιατική Εκστρατεία – Απόβαση στη Σμύρνη”. Γράφει ο Κώστας Τίγκας τ. Αναπλ. Καθηγητής Ιστορίας της Σ.Σ.Ε – Καθηγητής Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης
H εκστρατεία στη Μικρά Ασία, την οποία πραγματοποίησε ο ελληνικός στρατός άρχισε στις 2/15 Μαΐου 1919 έως 5/18 Σεπτεμβρίου 1922 (από τις αναγραφόμενες δύο ημερομηνίες, η πρώτη αφορά στο παλαιό ή Ιουλιανό ημερολόγιο – πη και η δεύτερη, 13 ημέρες μετά, στο νέο ή Γρηγοριανό – νη) και είχε σκοπό την απελευθέρωση ελληνικών πληθυσμών που κατοικούσαν στο Δυτικό τμήμα της Μ. Ασίας.
Τα αίτια της Μικρασιατικής εκστρατείας είναι στενά συνδεδεμένα με αυτήν την ίδια ιστορία του Ελληνισμού. Από τη 2η χιλιετηρίδα π.Χ. ακμάζουσες ελληνικές εγκαταστάσεις βρίσκονται στις Βόρειες, Δυτικές και Νότιες Μικρασιατικές ακτές και περιβρέχονται από τον Εύξεινο Πόντο και το Αιγαίο Πέλαγος. Τα βαθύτερα αίτια της Μικρασιατικής Εκστρατείας δεν είχαν μόνο εθνολογικό και απελευθερωτικό σκοπό αλλά ήταν και ιστορικό καθήκον για την ανάκτηση της γης των προγόνων.
Έλληνες της Σμύρνης αναμένουν στην προκυμαία το Εκστρατευτικό Σώμα
Διπλωματικές προσπάθειες της Ελληνικής Κυβέρνησης για χαλάρωση των σκληρών και απάνθρωπων αυτών μέτρων δεν απέδωσαν. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε αντιμέτωπες Ελλάδα και Τουρκία και έδωσε την ευκαιρία στην Ελληνική Κυβέρνηση για μια ακόμη προσπάθεια απελευθέρωσης των υπόδουλων Ελλήνων της Δυτικής Μ. Ασίας. Με την υπογραφή της συνθήκης του Μούδρου (Λήμνος), στις 30 Οκτωβρίου του 1918 μεταξύ Τουρκίας και Συμμάχων (Αντάντ) τέθηκε τέρμα στις πολεμικές επιχειρήσεις.
Με την ανακωχή υποχρεωνόταν η Τουρκία να αποστρατεύσει τις δυνάμεις της και να παραδώσει τον οπλισμό σε αποθήκες υπό την άγρυπνη επίβλεψη των Συμμάχων. Για την επίβλεψη τηρήσεως της ανακωχής του Μούδρου εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη διασυμμαχική επιτροπή.
Έλληνες στρατιώτες 1ης Μεραρχίας στην προκυμαία Σμύρνης
Η προβολή των Ελληνικών διεκδικήσεων στη Διάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι, έγινε επίσημα για πρώτη φορά με υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου τον Δεκέμβριο του 1918, στο οποίο αναφέρονταν τα επίμαχα Ελληνικά ζητήματα στην περιοχή της Βαλκανικής (Βόρειος Ήπειρος, Θράκη), τα νησιά του Αιγαίου που συμπεριλάμβαναν και τα Δωδεκάνησα και η Δυτική Μικρά Ασία.
Τα επιχειρήματα ήταν ιστορικά και γεωγραφικά, ως βάση όμως προβαλλόταν η υπεροχή του ελληνικού στοιχείου σύμφωνα με τις διακηρύξεις των Συμμάχων και τα 14 άρθρα του Προέδρου Ουίλσον.
Διπλός Ρόλος του Ελληνικού Στρατού
Το ιστορικό της αποστολής του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη χρονολογείται από 1η Φεβρουαρίου 1919 (νη) όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος παρουσιάστηκε στο Ανώτατο Συμβούλιο και απαίτησε την εκχώρηση της περιοχής της Σμύρνης. Οι Γάλλοι και οι Βρετανοί το υποστήριξαν, οι Αμερικανοί όχι και οι Ιταλοί διάκειντο εχθρικά και αποχώρησαν από το Συμβούλιο. Σε κάθε ευκαιρία, στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, η Ιταλία δεν έπαυε να προβάλει αντιρρήσεις για την υπόσχεση της Αντάντ να δοθεί στην Ελλάδα η περιοχή της Σμύρνης. Με δικά της τα Δωδεκάνησα, προσέβλεπε σε μια απόβαση στις γειτονικές τουρκικές ακτές.
Κλήρος και λαός αναμένουν από τους στρατιώτες τη λευτεριά
Σε όλες τις διεκδικήσεις, ιδιαίτερα στη Μικρά Ασία, φανερά εχθρική ήταν η Ιταλία, η οποία θεωρούσε ότι το Μικρασιατικό ζήτημα είχε ήδη κριθεί κατά τρόπο ευνοϊκό για τα συμφέροντά της με τη Συνθήκη του Λονδίνου (Απρ. 1915), με την οποία της αναγνωριζόταν Ζώνη Επιρροής στο Νομό Αττάλειας και με τη συνθήκη του Αγ. Ιωάννη της Μωριένης της Σαβοΐας (Απρ. 1917) με την οποία οι Σύμμαχοι της παραχωρούσαν το Βιλαέτι (νομό) και την πόλη της Σμύρνης και οχυρωνόταν πίσω από αυτές τις συνθήκες. Μετά από πολλές, σκληρές και έντονες διαβουλεύσεις, στις 23 Απρ./6 Μαΐου 1919 ο Λόυδ Τζωρτζ ζήτησε να επιτραπεί να στείλει η Ελλάδα 2-3 Μεραρχίες για την προστασία του ελληνικού πληθυσμού στην Τουρκία. Σε αυτό συμφώνησε ο Πρόεδρος Ουίλσον των ΗΠΑ και ο Γάλλος Πρωθυπουργός Κλεμανσώ.
Την παραμονή της αποβάσεως του Ελληνικού Στρατού , δηλαδή 1/14 Μαΐου 1919, η Διάσκεψη Ειρήνης εφαρμόζοντας διπρόσωπη πολιτική έδινε ένα μέρος του Βιλαετίου και τη Σμύρνη στην Ελλάδα, στην Ιταλία δε τη ζώνη Νότια του Μαίανδρου ποταμού.
Θα πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας ότι το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα είχε διπλό ρόλο, αφενός μεν Συμμαχικό, που αποστολή του ήταν η επιβολή της ειρήνης και της τάξεως στην περιοχή της Μικράς Ασίας και αφετέρου Εθνικό, με αποστολή την απελευθέρωση της Σμύρνης από τα δεινά που υφίσταντο από το Τουρκικό στοιχείο.
Η εντολή προς τους Έλληνες ήταν να αναλάβουν τη διοίκηση της περιοχής Σμύρνη – Αϊδίνι. Με τον όρο ότι ούτε ο Ελευθέριος Βενιζέλος ούτε ο βασιλιάς Αλέξανδρος θα επισκέπτονταν τις περιοχές αυτές. Έπρεπε με κάθε τρόπο να αναχαιτισθεί το κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ που ήδη είχε εκδηλωθεί.
Η αποβίβαση στη Σμύρνη
Στις 5 Νοεμβρίου 1918, το αγγλικό πλοίο «Μηνύτορας 29» έπιανε στο λιμάνι της Σμύρνης για να μεταφέρει τις συμμαχικές εντολές. Στα τέλη Απριλίου του 1919, στο λιμάνι ναυλοχούσαν 35 συμμαχικά πολεμικά, από τα οποία, τα έξι θωρηκτά (δύο βρετανικά, δύο γαλλικά, ένα ιταλικό και το ελληνικό «Αβέρωφ»). Η 1η ελληνική μεραρχία αποβιβάστηκε στη Σμύρνη, στις 2/15 Μαΐου 1919. Μεταφέρθηκε εκεί με δυο υπερωκεάνια και δώδεκα επιβατικά πλοία που συνοδεύονταν από ένα αντιτορπιλικό και τέσσερα τορπιλοβόλα του ελληνικού πολεμικού στόλου. Για να υπογραμμιστεί η κάλυψη της συμμαχίας στο όλο εγχείρημα αλλά και για να προληφθεί οποιαδήποτε ιταλική ενέργεια, τη νηοπομπή συνόδευαν και τέσσερα βρετανικά αντιτορπιλικά.
Από τα ξημερώματα, χιλιάδες Έλληνες της Σμύρνης συνωστίζονταν στην προκυμαία για να υποδεχτούν τον ελληνικό στρατό. Όταν στις 7π.μ., το πρώτο υπερωκεάνιο φάνηκε να μπαίνει στο λιμάνι, χιλιάδες σημαίες ξεδιπλώθηκαν. Η αποβίβαση ξεκίνησε στις 7.30’, ενώ γονατιστοί οι Έλληνες της Σμύρνης τραγουδούσαν το εθνικό ύμνο κι ο μητροπολίτης Χρυσόστομος ευλογούσε τους πρώτους στρατιώτες και εύζωνες που πατούσαν την ιωνική γη κάτω από τις οδηγίες του Μεράρχου, Συνταγματάρχη Ν. Ζαφειρίου. Λαός και στρατός έγιναν ένα. Ξεχείλιζε κι από τις δυο πλευρές η συγκίνηση.
Με δυσκολία οι αξιωματικοί προσπαθούσαν να επιβάλουν κάποια τάξη. Η πρώτη φάλαγγα που ξεκίνησε για τα ενδότερα σε μια στροφή δέχθηκε ομοβροντία πυρών. Ταυτόχρονα, άρχισαν να πέφτουν πυροβολισμοί από παράθυρα ξενοδοχείων και σπιτιών. Οι Έλληνες είχαν πέσει σε τουρκική ενέδρα. Ανασυντάχθηκαν γρήγορα και ξεκίνησαν συστηματική εκκαθάριση των οπλισμένων Τούρκων.
Εκφράστηκε η άποψη ότι η ενέδρα στήθηκε έπειτα από ιταλοτουρκική συνεννόηση. Οι Ιταλοί στόχο είχαν να εκβιάσουν δική τους συμμετοχή στην κατάληψη και διοίκηση της Σμύρνης. Οι Τούρκοι να πείσουν τους δικούς τους ότι οι Έλληνες σκοπό έχουν να τους αφανίσουν, ότι δεν έρχονταν να απελευθερώσουν τη Σμύρνη αλλά να κατακτήσουν την Τουρκία. Ο ιταλικός στόχος απέτυχε. Των Τούρκων αντιμετωπίστηκε με συστηματική προσπάθεια. Ο ίδιος ο Βενιζέλος δεν μπορούσε να πάει στη Σμύρνη. Πήγε όμως ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Εμμ. Ρέπουλης. Ήρθε σε επαφή με τους Τούρκους προεστούς και τους διαβεβαίωσε ότι ελληνική πολιτική βούληση ήταν η ειρηνική συνύπαρξη, όπως ήδη από το 1912 συνέβαινε στη Θεσσαλονίκη. Ταυτόχρονα, δήλωσε ότι το ελληνικό δημόσιο θα αποζημίωνε όσους έπαθαν ζημιές.
Επίλογος
Με την απόβαση σηματοδοτείται η πνευματική απελευθέρωση των Ελλήνων κατοίκων της Σμύρνης, καθώς και η προστασία τους, μετά από εκατοντάδες χρόνια καταπίεσης που δέχτηκαν από τους Τούρκους. Γι αυτό και υποδέχτηκαν έτσι μετά Βαΐων και κλάδων τους 18.000 Έλληνες στρατιώτες που παρήλαυναν στην προκυμαία της πρωτεύουσας της Ιωνίας.
Ένα μεγάλο ερώτημα προβάλλει «Γιατί πήγαμε εκεί» ποια ήταν τα κίνητρά μας, ποιες ήταν οι στρατιωτικές στοχεύσεις και ποια ήταν τα διαθέσιμα μέσα που επέτρεπαν μια αισιοδοξία για μία έκβαση θετικότερη από αυτή που είχαμε τελικά;
Προσπαθώντας λοιπόν, για την βαθύτερη κατανόηση του ερωτήματος, θα λέγαμε όπως αναφέρθηκε πιο πάνω για το ρόλο του Εκστρατευτικού Σώματος, αρχικά στην ηθική υποχρέωση που υπήρχε. Η Ελλάδα είχε διπλό ρόλο. Με το Συμμαχικό της ρόλο ήταν ο μοχλός πίεσης από τις μεγάλες δυνάμεις έναντι της Τουρκίας, για την επιβολή της ειρήνης και της τάξεως στην περιοχή της Μικράς Ασίας και με τον Εθνικό της την απελευθέρωση της Σμύρνης από τα δεινά που υφίσταντο από το Τουρκικό στοιχείο και τη διατήρηση της ελληνικότητας στην περιοχή.
Επιπλέον υπήρχαν και διπλωματικά ζητήματα διότι ήταν μια αποστολή που αφορούσε και αγγλικά συμφέροντα, αφού η απόβαση δεν απασχολούσε ξεκάθαρα και μόνο μια ελληνοτουρκική διαμάχη.
Όλα όσα προαναφέρθηκαν αφορούν αφενός το περιβάλλον στο οποίο κινήθηκε η ελληνική κυβέρνηση αφετέρου την έναρξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας που άρχισε με την απόβαση στη Σμύρνη. Με τα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά την χρονική περίοδο 1919-1922 και που σημάδεψαν σε μεγάλο βαθμό την μετέπειτα πορεία του Έθνους μας θα ασχοληθούμε εκτενώς όταν θα σπουδάσουμε λεπτομερώς τις επιχειρήσεις αλλά και την Εθνική Καταστροφή και τις Πρωτόγονες Ωμότητες των Τούρκων.
