“Ας μιλήσουμε για φιλία”. Γράφει ο Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Βασίλης Μαστρογιάννης
Μετά δε ταύτα περί φιλίας έποιτ΄ αν διελθείν έστι γαρ αρετή τις ή μετ΄ αρετής , δ΄ αναγκαιότατον εις τον βίον άνευ γαρ φίλων ουδείς έλοιτ΄ αν ζην. Αριστοτέλης Ηθικά Νικομάχεια 1155a.
Βασίλης Μαστρογιάννης – Νίκος Αμοργιανός
Ο Αριστοτέλης αναφέρεται αναλυτικά στο ζήτημα της φιλίας και τη συνδέει με την αρετή. Πιστεύει ότι είναι ένα επίκτητο ενεργειακό πεδίο, ένα τρίτο πράγμα-ον, συνεκτικό που υπάρχει ανάμεσα σε δύο ανθρώπους τον φιλούντα και τον φιλούμενο.
Η φιλία είναι και αυτή, κατά κάποιον τρόπο, αρετή ή προϋποθέτει την αρετή. Επιπλέον είναι εντελώς απαραίτητη για τη ζωή, αφού κανένας ( πλούσιος ή φτωχός) δεν θα επέλεγε να ζει δίχως φίλους, έστω και αν είχε όλα τα υπόλοιπα αγαθά.
Για τους νέους οι φίλοι είναι μια βοήθεια που τους κάνει να αποφεύγουν τα λάθη, στους ηλικιωμένους προσφέρουν φροντίδα και περιποίηση, ενώ αυτούς που βρίσκονται στην ακμή της ηλικίας , τους ωθούν σε πράξεις όμορφες, παραγωγικές και ανώτερες.
Φαίνεται, επίσης, ότι η φιλία ενυπάρχει από τη φύση στον γονιό για το παιδί και στο παιδί για τον γονιό του, όχι όμως μόνο στους ανθρώπους, αλλά και στα πουλιά και σε όλα σχεδόν τα ζώα.
Ακόμη και στις πόλεις η φιλία ( θα πρέπει να) παίζει σημαντικό ρόλο και οι νομοθέτες ( θα πρέπει να) νοιάζονται πιο πολύ γι’ αυτήν και να φροντίζουν κατά κύριο λόγο να διώξουν από την πόλη τη διχόνοια.
Όταν οι άνθρωποι είναι φίλοι μεταξύ τους, δεν έχουν ανάγκη τη δικαιοσύνη, ενώ αν είναι δίκαιοι χρειάζονται επιπλέον και τη φιλία.
Συνεπώς από πλευράς ιεράρχησης των αρετών η φιλία στέκει σε υψηλότερο βάθρο, γιατί ακόμη και η πιο γνήσια μορφή δικαιοσύνης θεωρείται πως έχει όλα τα χαρακτηριστικά της φιλίας, ενώ η φιλία συντίθεται από επιπλέον στοιχεία .
Πολλοί ορίζουν τη φιλία κάτι σαν ομοιότητα και λένε ότι φίλοι γίνονται οι όμοιοι μεταξύ τους άνθρωποι, ενώ άλλοι αντίθετα, ισχυρίζονται ότι τα αντίθετα έλκονται.
Το ερώτημα που μπορεί να τεθεί είναι αν είναι δυνατό να υπάρξει φιλία μεταξύ οποιονδήποτε ανθρώπων ή μήπως δεν είναι δυνατό να γίνουν φίλοι οι άνθρωποι χωρίς αρετή. Επίσης ένα άλλο ερώτημα είναι, αν υπάρχει ένα μόνο είδος φιλίας ή περισσότερα.
Κατ΄ αρχήν δεν φαίνεται να κινεί την αγάπη και να γεννάει τη φιλία το καθετί, παρά μόνο αυτό που είναι άξιο να αγαπηθεί και να προκαλέσει τη φιλία και τέτοιο θεωρείται πως είναι το αγαθό, το ευχάριστο, και το χρήσιμο.
Αυτοί που αγαπούν ο ένας τον άλλον και γίνονται φίλοι για τη χρησιμότητα, δεν αγαπούν τον άλλον καθεαυτόν, αλλά για το όφελος που μπορεί να έχουν.
Το χρήσιμο όμως δεν μένει σταθερά το ίδιο, αλλά συνεχώς αλλάζει. Αν λοιπόν πάψει να υπάρχει το συμφέρον για το οποίο τα δύο αυτά άτομα ήταν φίλοι, διαλύεται και η φιλία. Ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν φίλοι ο ένας του άλλου, αλλά φίλοι του κέρδους.
Το ίδιο και στην περίπτωση που οι άνθρωποι αγαπούν ο ένας τον άλλον και γίνονται φίλοι για χάρη της ευχαρίστησης.
Οι φιλίες αυτές είναι φιλίες για έναν λόγο συμπτωματικό, αφού το πρόσωπο που αγαπιέται δεν αγαπιέται επειδή είναι αυτό που είναι, αλλά επειδή εξασφαλίζει σ’ αυτόν που το αγαπάει κάποιο “αγαθό” ή κάποια ευχαρίστηση.
Αυτού του είδους οι φιλίες διαλύονται εύκολα, αν τα δύο μέρη δεν παραμένουν αυτό που ήταν πραγματικά. Αν δηλαδή ο ένας δεν είναι πια ευχάριστος ή χρήσιμος στον άλλον, παύει να υπάρχει και η “αγάπη”.
Ι.Πανούσης – Β.Μαστρογιάννης – Γ.Τσούκαλης
Η “χρήσιμη” φιλία φαίνεται ότι γεννιέται κατά κύριο λόγο μεταξύ των “ώριμων” ηλικιακά ανθρώπων που προτάσσουν την επαγγελματική και οικονομική επιτυχία και οι επιλογές “φίλων” είναι ανάλογες με τον επιδιωκόμενο σκοπό.
Αντίθετα, η φιλία των νέων ανθρώπων θεωρείται ότι έχει για στόχο της την ευχαρίστηση, γιατί αυτοί ζουν κάτω από την επήρεια και την καθοδήγηση του πάθους και αυτό που κατά κύριο λόγο επιδιώκουν είναι η απόλαυση των παρόντων στιγμών χωρίς υπολογιστικό σκοπό.
Καθώς όμως προχωρεί η ηλικία, αλλάζουν και τα πράγματα που τους είναι ευχάριστα. Αυτός είναι ο λόγος που οι νέοι άνθρωποι γίνονται γρήγορα φίλοι και γρήγορα πάλι, παύουν να είναι.
Παρ΄ όλα αυτά στις φιλίες των νέων ανθρώπων, βρίσκει κανείς σε μεγαλύτερο βαθμό τη γενναιοδωρία και τη μεγαλοψυχία που χαρακτηρίζουν τον ελεύθερο άνθρωπο, ενώ η φιλία που βασίζεται στο όφελος προσιδιάζει στους αγοραίους και ανελεύθερους ανθρώπους.
Τέλεια είναι η φιλία αυτών που είναι αγαθοί και όμοιοι στην αρετή, γιατί οι άνθρωποι αυτοί θέλουν με τον ίδιο τρόπο ο ένας το καλό του άλλου και μόνο για τον λόγο ότι είναι άνθρωποι αγαθοί, και αγαθοί καθεαυτούς. Αυτού του είδους η φιλία είναι μόνιμη, για τον λόγο ότι σ’ αυτήν συνυπάρχουν όλες οι ιδιότητες που πρέπει να έχουν οι φίλοι.
Τέτοιες φιλίες είναι φυσικά σπάνιες και ο λόγος είναι ότι αυτής της κατηγορίας (αγαθοί) άνθρωποι υπάρχουν μόνο λίγοι. Έπειτα αυτού του είδους η φιλία χρειάζεται χρόνο και κλίμα αμοιβαίας οικειότητας και εμπιστοσύνης για να αναπτυχθεί και να ριζώσει.
Στην περίπτωση που κάποιος αγαπάει με
μονομέρεια τότε έχουμε να κάνουμε με πάθος, γιατί η φιλία είναι έξη. Αγάπη
μπορεί κανείς να νιώθει και για τα άψυχα πράγματα, η ανταπόδοση
όμως της αγάπης, προϋποθέτει προτίμηση και επιλογή. Μόνο η
αμφίδρομη αγάπη μπορεί να χαρακτηριστεί
ως φιλία.
Αυτή η προτίμηση και επιλογή πηγάζει από μια έξη, το καλό και αυτοί οι άνθρωποι που αγαπούν τους άλλους με πραγματική φιλία, δεν το πράττουν χάριν του πάθους, αλλά χάριν της έξης.
Αγαπώντας τον φίλο αγαπούν αυτό που είναι αγαθό για τους ίδιους, γιατί ο αγαθός άνθρωπος, που γίνεται πραγματικός φίλος με κάποιον άλλον, αποτελεί ο ίδιος ένα αγαθό γι΄ αυτόν, ανταποδίδει το ίσον και επιθυμεί το καλό του άλλου.
Η εσωτερική ικανοποίηση και χαρά του να δίνεις στο φίλο σου, έχοντας την αίσθηση ότι δίνεις στον εαυτό σου, αποτελεί κατεξοχήν στοιχείο της φιλίας των αγαθών ανθρώπων.
Να είναι κανείς φίλος με πολλούς ανθρώπους κατά τον τύπο της τέλειας φιλίας δεν είναι δυνατό, ακριβώς όπως δεν είναι δυνατό να είναι κανείς ερωτευμένος με περισσότερα πρόσωπα παράλληλα ,ούτε και είναι εύκολο πολλά πρόσωπα να είναι συγχρόνως σε μεγάλο βαθμό αρεστά στον ίδιο άνθρωπο.
Επίσης δεν είναι εύκολο όλοι αυτοί να είναι και αγαθοί άνθρωποι.
Για το χρήσιμο όμως και για την ευχαρίστηση μπορεί κανείς να γίνεται αρεστός σε πολλούς.
Από αυτά τα δύο είδη πιο πολύ μοιάζει με την πραγματική φιλία, αυτή που συνάπτεται για την ευχαρίστηση, όταν και οι δύο πλευρές δέχονται η μια την άλλη και χαίρονται με τα ίδια πράγματα ή ικανοποιούνται με κοινές δραστηριότητες στην καθημερινότητά τους.
Αυτός είναι ο λόγος που οι ευτυχείς και ευδαίμονες άνθρωποι ψάχνουν να βρουν φίλους ευχάριστους, που πρέπει όμως να είναι και καλοί άνθρωποι για να μπορέσουν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τέλεια φιλία.
Αντίθετα οι άνθρωποι της εξουσίας είναι φανερό ότι έχουν φίλους που μοιράζονται σε δύο κατηγορίες: κάποιοι από αυτούς τους είναι χρήσιμοι και κάποιοι άλλοι ευχάριστοι.
Πρόσωπα που να συνδυάζουν και τις δύο αυτές ιδιότητες και τα οποία να δημιουργούν προσδοκία αληθινής φιλίας είναι πολύ σπάνια.
Συνήθως οι άνθρωποι της εξουσίας δεν αναζητούν ευχάριστους ανθρώπους, που να είναι ταυτόχρονα και φορείς της αρετής, ούτε και ανθρώπους που να τους είναι χρήσιμοι σε όμορφες πράξεις.
Αντίθετα επιθυμώντας στιγμές ευχαρίστησης ψάχνουν να βρουν ανθρώπους χαριτολόγους και από την άλλη κάποιους που να είναι ικανοί να εκτελέσουν ό,τι τους διατάξουν οι ίδιοι, ΄΄άνευ αντιλογίας΄΄.
Έτσι πάρα πολλοί, εξαιτίας του ότι αγαπούν τις τιμές, θέλουν μάλλον να δέχονται παρά να προσφέρουν αγάπη, αυτός είναι και ο λόγος που αγαπούν τους κόλακες.
Ο κόλακας είναι ένας άνθρωπος, κατώτερος (ιεραρχικά) του άλλου ( που κατέχει εξουσία) ή που προσποιείται ότι είναι κατώτερός του και πιο πολύ επιθυμεί να είναι αρεστός, προκειμένου να αποκομίσει υλικά οφέλη.
Κατά συνέπεια, εφόσον στο στενό κύκλο του καθενός, υφίστανται άνθρωποι ( λίγοι) που να καλύπτουν τις βασικές αρχές της πραγματικής φιλίας (δηλ. της φιλίας ως αρετή ), το γεγονός αυτό αποτελεί από μόνο του λόγο ευχαρίστησης, εσωτερικής ικανοποίησης και ψυχικής ισορροπίας.
Όσοι το επιτυγχάνουν και το απολαμβάνουν, θα πρέπει να νιώθουν εξαιρετικά ευτυχείς, γιατί ο δύσκολος και μακρύς δρόμος για την αναζήτηση της ευδαιμονίας, γίνεται πιο ευχάριστος όταν κανείς τον περπατάει με την συντροφιά αγαθών ανθρώπων και αληθινών φίλων.
