Γράφει η Δημοσιογράφος και Μουσικός Σταυρούλα Καμνή
Βillie Holiday: Μια παροδική αιωνιότητα
«Δεν μπορείς να αντιγράψεις και να μην έχεις κάνει τίποτα. Εάν αντιγράψεις, σημαίνει ότι εργάζεσαι χωρίς συναίσθημα», αναφέρει η Billie Holiday και νομίζω πως δεν θα μπορούσα να βρω πιο αντιπροσωπευτική φράση από αυτήν, αφενός για να τη συστήσω- αν και οι συστάσεις είναι περιττές- και αφετέρου για να κάνω το ντεμπούτο μου στο ART & ART Magazine και να υποδηλώσω τον τρόπο που επιλέγω να γράφω.
Έχοντας ως κύριο οδηγό το αυτοβιογραφικό βιβλίο «Η Κυρία τραγουδάει τα μπλουζ» και πιστό σύντροφο άρθρα, ομιλίες, συνεντεύξεις, γνωμικά, μελωδίες θα κάνουμε ένα σύντομο περίπατο στην περιπέτεια ζωής και μουσικής της σπάνιας ερμηνεύτριας της Jazz, της αιώνιας ταξιδεύτριας, Βillie Holiday. Ας περιπλανηθούμε στους δρόμους που περπάτησε, ας αφουγκραστούμε τους στίχους που αποτύπωσαν την ιστορία της.
Eleanor Fagan. Billie Holiday. Lady Day. Tρία ονόματα, μία πολυδιάστατη προσωπικότητα. Το πρώτο είναι το βαφτιστικό της, το δεύτερο το υιοθέτησε μόνη της, το τρίτο την καθιέρωσε .
Απριλίου 1915. Πενσυλβάνια, Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ. Γράφεται η πρώτη σελίδα της ζωής της σπουδαίας τραγουδίστριας που έμελλε με την μοναδικότητα της φωνής της να επηρεάσει όσο καμία άλλη τη Jazz μουσική. Μεγάλωσε στη Βαλτιμόρη. Οι γονείς της ήταν παιδιά όταν παντρεύτηκαν. Ο πατέρας 18 κι η μητέρα 16. Ο πατέρας της, τους εγκατέλειψε για να ακολουθήσει την καριέρα του μουσικού της Jazz και η μητέρα της αναγκάστηκε να την μεγαλώσει μόνη της. Τα παιδικά της χρόνια δεν χαρακτηρίζονται από ανέμελες στιγμές, με αγάπες και λουλούδια.
Φτώχεια, κακοποίηση, πορνεία, ρατσισμός, εκμετάλλευση, εξουθένωση, εμπαιγμός, λάθη, πάθη, στεναγμός. Αυτές οι λέξεις συνθέτουν την παιδική ηλικία της Billie Holiday. Aλλά, το νόμισμα έχει πάντα δύο όψεις και μέσα στο σκοτάδι πάντα κάπου υπάρχει φως. Κι η Billie διέθετε άπλετο φως μέσα της και λάμψη και ταλέντο αδιαμφισβήτητο. Με βασικές και μόνιμες επιρροές την Bessie Smith και τον Louis Armstrong κατάφερε εξ’ αρχής να ξεχωρίσει. Ήταν μόλις 15 χρονών όταν έκανε το ντεμπούτο της στα νυχτερινά μπαράκια του Harlem. Εκεί, την άκουσε λίγα χρόνια αργότερα ο παραγωγός John Hammond, διέκρινε τις φωνητικές της ικανότητες και άνοιξε τον δρόμο για μια αξιοζήλευτη μουσική πορεία.
Benny Goodman, Johnny Hodges, Coleman Hawkins, Ben Webster, Roy Eldridge, Duke Ellington, Lester Young, Buck Clayton, Charlie Shavers, Oscar Peterson είναι μόνο μερικές από τις συνεργασίες της. Επιπλέον, συμμετείχε στο μουσικό σύνολο του Count Basie και ήταν η πρώτη μαύρη που έγινε μέλος της ορχήστρας λευκών του Artie Shaw, κόντρα στις φυλετικές διακρίσεις της εποχής. Από το 1935 ηχογραφούσε συστηματικά, διεύρυνε το ακροατήριό της και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1940 κατόρθωσε να γίνει το μεγαλύτερο όνομα της Jazz μουσικής σκηνής.
Σήμα κατατεθέν της όταν τραγουδάει: η γαρδένια στα μαλλιά και η κίνηση του κεφαλιού προς τα πίσω. Αυτοδίδακτη, χωρίς τεχνική αρτιότητα, αυθόρμητη, πηγαία. Ευαίσθητη και δυναμική. Γάργαρη και επιβλητική. Αυτή είναι -για μένα- η Billie Holiday. H χροιά της κινείται στο φάσμα των αντιθέσεων. Ισορροπεί πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί. Έχει μια σπάνια ευθραυστότητα. Τα έχει όλα χωρίς να επιδιώκει τίποτα. Αυθεντική, γήινη και παράλληλα ονειροπόλα, αισθαντική.
«Μου ‘χουνε πει πως κανείς δεν λέει την λέξη “πείνα” σε τραγούδι όπως εγώ. Ούτε τη λέξη “αγάπη”.», σημειώνει στην αυτοβιογραφία της και ίσως μπορούμε να καταλάβουμε το γιατί. Δεν κραυγάζει τις λέξεις, τις νιώθει. Δεν ωραιοποιεί, αφηγείται την ιστορία. Κάθε στίχος είναι για κείνη κατάθεση ψυχής και ο ακροατής καταλαβαίνει πότε σαρκάζει, πότε ερωτεύεται, πότε πονάει. Τα τοποθετεί όλα ανεπιτήδευτα στην ερμηνεία της.
Η ασύγκριτη ερμηνεύτρια της Jazz, Βillie Holiday, ήξερε με έναν τρόπο να αξιοποιεί προς «όφελος της» τη μοίρα που της αναλογεί. Ναρκωτικά, αλκοολισμός, φυλακή, εθισμός, αποτυχημένοι γάμοι, κακές συναναστροφές, απόρριψη, αυτοκαταστροφή. Βιώματα με πρόσημο απόλυτα αρνητικό έδωσαν μιαν άλλη βαρύτητα στους αρθρωμένους από το στόμα της στίχους, στις παύσεις, στις σιωπές, στις ανάσες. Είχε το χάρισμα να μετατρέπει τον πόνο σε έμπνευση, την απόρριψη σε σαρκασμό, τις δυσκολίες της ζωής της σε αμίμητες ερμηνείες.
Αντιπροσωπευτική περίπτωση το «Strange fruit». Τραγούδι σταθμός στην πορεία της και στην πορεία της μουσικής εν γένει. Ένας αλλιώτικος θρήνος, μια εναλλακτική επανάσταση. Είναι το πρώτο τραγούδι για τα ανθρώπινα δικαιώματα που κυκλοφόρησε σε δίσκο. Οι στίχοι μιλούν για το λιντσάρισμα των μαύρων, για το κρέμασμα, για το κάψιμο . Η ευωδία της μανόλιας μπλέκεται με την ανατριχιαστική οσμή της σάρκας που φλέγεται και η μελωδική κραυγή της Billie Holiday κάνει το κοινό να κρατάει την αναπνοή του μέχρι την τελευταία εκπνοή της τραγουδίστριας. Εξάλλου, η Billie γνωρίζει από προσωπική εμπειρία τον ρατσισμό, την περιθωριοποίηση, τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Όμως, παρά τις δυσκολίες της ζωής της, ποτέ δεν έπαψε να ονειρεύεται. Στην αυτοβιογραφία της εκμυστηρεύεται το εξής: «Να ποιο είναι το μεγάλο μου όνειρο! Ένα μεγάλο σπίτι κάπου στην εξοχή, όπου να φροντίζω αδέσποτα σκυλιά και ορφανά μικρά παιδιά, παιδιά που δεν το διαλέξανε να γεννηθούν, παιδιά που δεν το διαλέξανε να είναι μαύρα, μπλε, πράσινα ή κάποιας ενδιάμεσης απόχρωσης…».Σε αυτή την πτυχή του χαρακτήρα της επιλέγω να μείνω. Ναι! Εθίστηκε στο αλκοόλ, έμπλεξε με τα ναρκωτικά, παρασύρθηκε. Θα μπορούσε κανείς να σταθεί μόνο εκεί και να την κατακρίνει για τις προσωπικές επιλογές της- παραβλέποντας αφενός το δύσκολο παρελθόν της κι αφετέρου την λαμπρή μουσική της πορεία-. Μάλλον δεν θα ήταν παράδοξο. Εξάλλου, η κοινωνική κριτική κι η έμφαση στα λάθη των άλλων τείνουν να γίνουν φαινόμενο στη σύγχρονη κοινωνία την ώρα που η αφούγκραση, η κατανόηση και η περαιτέρω αναζήτηση αρχίζουν να μοιάζουν με μια ουτοπική, ρομαντική πραγματικότητα ενός παράλληλου σύμπαντος.
Όμως, θα επιμείνω και θα παραμείνω στα όνειρα και στο αδιαμφισβήτητο ταλέντο της Βillie Holiday, της αξιοθαύμαστης τζαζίστριας. Γιατί, δεν μπορείς να ξέρεις τι γίνεται όταν σβήνουν οι προβολείς και η σκηνή βυθίζεται στο σκοτάδι. Η αυλαία κλείνει κι ο καθένας βιώνει το κομμάτι της ιστορίας που του αναλογεί, χωρίς να έχει πάντα το προνόμιο να επιλέγει τι θα γραφτεί στην επόμενη σελίδα.
15 Ιουλίου 1959. Γράφεται η τελευταία σελίδα της ζωής της Billie Ηoliday. Πέθανε από κίρρωση του ύπατος σε ηλικία 44 ετών. Φτωχή και μόνη. Κι άφησε πίσω της τον πλούτο της μοναδικής φωνής της, για να μας συντροφεύει. Για να μη νιώσουμε κι εμείς φτωχοί και μόνοι. Έφυγε για το μεγάλο ταξίδι, μα ποτέ δεν θα πάψει να μας ταξιδεύει. Ίσως αυτό να ήταν το πεπρωμένο της. Μια παρεστιγμένη νότα, μια άνω τελεία, μια παροδική αιωνιότητα.
Πηγές:
-Η κυρία τραγουδάει τα μπλουζ. Αυτοβιογραφία. Εκδ. Άγρα, 2012 [Α΄ έκδ. 1984] μτφ. Ιουλία Ραλλίδη, εισαγωγή David Ritz,[Billie Holiday, Lady sings the blues, 1956].
-Επίσημη ιστοσελίδα της Billie Holiday : https://billieholiday.com/
-Rare Billie Holiday Interview Pt. 1,2 ,3: https://www.youtube.com/watch?v=88x5vdh8nQY&list=RD88x5vdh8nQY&start_radio=1&t=86
https://www.youtube.com/watch?v=bENqqcFDIME
https://www.youtube.com/watch?v=nEd1t4aYZp4
