Πειραματικός Κινηματογράφος και Εξπρεσιονισμός
Μια σύντομη ανασκόπηση της ιστορίας του κινήματος.
Κινηματογραφική αφετηρία ο Georges Méliès τον 20ο αιώνα με την ταινία του «Ταξίδι στη Σελήνη»
(1902), ένας από τους πρώτους σκηνοθέτες της ιστορίας του κινηματογράφου και ένα
έργο το οποίο θεωρείται μια από τις πιο σημαντικές ταινίες του 20ου
αιώνα. Ο G.Méliès ανακάλυψε καινοτόμους τρόπους για να δημιουργήσει
τα δικά του εφέ και πρωτότυπες αφηγηματικές τεχνικές χωρίς την παρουσία λόγου. Λίγο
μετά τα πειράματα του πρώιμου κινηματογράφου, λαμβάνει χώρα το κύμα του
Γερμανικού εξπρεσιονισμού, αμέσως μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Τα
έργα έδιναν έμφαση στον ανθρώπινο ψυχισμό και τις εμπειρίες, προσπαθώντας να
μεταδώσουν στο ακροατήριο την αίσθηση του ασύλου που ζούσαν οι άνθρωποι μετά
τον πόλεμο, επικρίνοντας με έναν τρόπο το status quo των σύγχρονων κοινωνιών. Πειραματίζονταν έντονα με τη χρήση
του καπνού, του ατμού, των σκιών και των αντανακλάσεων τη νύχτα. Δύο ταινίες –
σταθμοί του Γερμανικού εξπρεσιονισμού θεωρούνται του Friedrich Wilhelm Munrau’s
“Nosferatu: eine Synphonie des
Grauens” (1922) και το “The Cabinet of Dr. Calligari” (1920) του Robert Weine.
Η τελευταία αποτέλεσε και αφετηρία της άνθισης του εξπρεσιονισμού στην Ιαπωνία όπου
υπήρξε μια ταχεία γενική αποδοχή του κινήματος αυτού.
Οι ρίζες του πειραματικού σινεμά ξεκινούν από τα πρώτα
χρόνια της εμφάνισης της τέχνης του κινηματογράφου. Όνειρα άπιαστα για τους
ανθρώπους έγιναν πραγματικότητα μέσα από μια κινηματογραφική οθόνη και
ευφάνταστους πρωτεργάτες της τέχνης. Ξαφνικά, έβλεπαν τα άστρα σε απόσταση
αναπνοής και ιστορίες που πάντοτε ήθελαν να ζήσουν αντίκρυ τους.
Σε αντίθεση με την Ιαπωνία, στις περισσότερες χώρες τα εξπρεσιονιστικά έργα γίνονταν δύσκολα
αποδεκτά και θεωρούνταν Avant Garde, δηλαδή
περιθωριακά, ταινίες που βάδιζαν αντίθετα από το εμπορικό σινεμά. Το είδος αυτό
χάθηκε γοργά από την επικαιρότητα μιας και θεωρήθηκε αριστερίζον μέσο κριτικής
της εξουσίας. Παρόλα αυτά, οι τεχνικές που εφηύραν οι σκηνοθέτες της εποχής εκείνης,
παρουσιάζονται μέχρι σήμερα στις ταινίες που βλέπουμε στο σινεμά. Τεχνοτροπίες
που εισήγαγε ο F.W.Munrau στο “Nosferatu” (1922) χρησιμοποιήθηκαν από σύγχρονους διεθνώς
αναγνωρισμένους σκηνοθέτες. Ένας εξ’ αυτών ο Stanley Kubrick στην ταινία του “2001: A Space Odyssey” (1968), ακολουθώντας
την τεχνοτροπία του σταθερού πλάνου έως ότου εμφανιστεί ο χαρακτήρας. Έπειτα, η
κάμερα ακολουθεί πάντοτε τον ρυθμό και την κίνηση του ήρωα της ταινίας. Πολλοί
ακόμη σκηνοθέτες όπως ο Lars Von Trier, ο Woody Allen, ο Shinya Tsukamoto, ο David Lynch, ο Ingmar Bergman έχουν ασχοληθεί με το
πειραματικό σινεμά. Μια από τις πιο γνωστές ταινίες του I.Bergman «Persona»
(1966) και του W.Allen «Annie Hall» (1997) έχουν άκρως πρωτότυπους τρόπους
αφήγησης οι οποίοι δεν ακολουθούν απαραίτητα γραμμική πορεία.
Αδύνατον να μην αναφερθεί κανείς στους Έλληνες σκηνοθέτες οι οποίοι απογείωσαν το κίνημα Avant Garde, δηλαδή
πειραματικό σινεμά, στην Ελλάδα. Ο Νίκος Νικολαΐδης με τη «Γλυκιά Συμμορία» (1983),
ο Νίκος Ζερβός με την ταινία του «Εξόριστος στην κεντρική λεωφόρο» (1979). Σήμερα,
Έλληνες σκηνοθέτες όπως οι Κώστας Ζάπας, Βασίλης Μαζωμένος, Αθηνά Ραχήλ
Τσαγκάρη, Μπάμπης Μακρίδης και Γιώργος Λάνθιμος αντιπροσωπεύουν με πληθώρα
ταινιών τους τον πειραματικό κινηματογράφο στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στο πειραματικό σινεμά ο θεατής περιδιαβαίνει μαζί με τον ήρωα στις σκέψεις και τις φαντασιώσεις του. Γίνεται ένα με τα όνειρα και τους εφιάλτες του. Βλέπει με τον πιο ρεαλιστικό μα συνάμα αφηρημένο τρόπο την αλήθεια που βιώνει ο ήρωας, και τα βιώνουν μαζί.
Ελεάνα Πλέσσα
