Κύριε Κετσετζή, σας ευχαριστούμε για την χαρά και την τιμή να σας φιλοξενήσουμε στο ART & ART MAGAZINE, σε μία ενδιαφέρουσα συνέντευξη για το αναγνωστικό μας κοινό. Κάνοντας μία γρήγορη ανασκόπηση στο παρελθόν, πώς θυμάστε τα παιδικά και νεανικά σας χρόνια σε σχέση με την βυζαντινή μουσική και πόσο εύκολο και γοητευτικό ήταν να ασχοληθείτε με αυτό το είδος της μουσικής;
Εκ προοιμίου, επιτρέψτε μου να εκφράσω κι εγώ θερμότατες και εγκάρδιες ευχαριστίες για την ευγενική σας πρόσκληση να φιλοξενηθώ στο περιοδικό σας και με αυτόν τον τρόπο να συνδεθώ με τις εκλεκτές αναγνώστριες και τους εκλεκτούς αναγνώστες σας. Πιστεύω πως εμείς οι δάσκαλοι της ψαλτικής τέχνης έχουμε χρέος να κοινωνούμε προς πάσα κατεύθυνση την διακεκριμένη αξία του ελληνικού πολιτισμού, και δη της ελληνικής εκκλησιαστικής μουσικής∙ μίας μουσικής, που κατά κύριο λόγο και ως επί το πλείστον γνωρίζουν και μεταλαμπαδεύουν στις επόμενες γενεές των φιλομούσων οι ψάλτες στις εκκλησιές και στα μοναστήρια.
Από τα νεανικά μου χρόνια, χάρη στην εκκλησιαστική ανατροφή που έλαβα από τους γονείς μου, εκεί στην Ξάνθη που διαμέναμε πήγαινα σχεδόν κάθε Κυριακή στην εκκλησία. Έτσι, ο συχνός εκκλησιασμός και η ενεργός συμμετοχή στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, κάποτε και μέσα από την υποβοηθητική διακονία μου στο Άγιο Βήμα, πολύ γρήγορα −μπορώ να πω− οδήγησε τα βήματά μου στο δεξιό αναλόγιο, όπου κοντά στον ψάλτη άρχισα να λαμβάνω με ιδιαίτερη προσοχή τα πρώτα ακούσματα. Η ευκολία της προσλήψεως με ενθουσίαζε και με την χάρη του Θεού, αφού πρώτα φοίτησα στην Εκκλησιαστική Σχολή της Ξάνθης, αργότερα εμαθήτευσα στους διακεκριμένους δασκάλους της ψαλτικής τέχνης Δημήτριο Σουρλατζή και Θρασύβουλο Στανίτσα. Η μεταγενέστερη πορεία μου στην ψαλτική τέχνη οπωσδήποτε καθορίστηκε εν πολλοίς από τους προαναφερθέντες δύο δασκάλους της ψαλτικής και, επειδή αμφότεροι δεν είναι πλέον στην ζωή, πάντοτε τους ευγνωμονώ και τους μνημονεύω εκ βάθους καρδίας και ψυχής.
Πότε αρχίσατε να διαμορφώνετε και να εξελίσσετε την μουσική και ιεροψαλτική σας ταυτότητα και προσωπικότητα και ποιοι δάσκαλοι στάθηκαν σταθμός στην ψαλτική σας σταδιοδρομία;
Όπως σας προανέφερα, η πρώτη επαφή μου με την ψαλτική συνέβη σε πολύ μικρή ηλικία, όταν ακόμη φοιτούσα στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Και –δεν σας κρύβω− πως ακόμη και σήμερα υπάρχουν έντονα στην μνήμη μου εκείνες οι εικόνες του τέμπλου στην εκκλησία, που ατένιζα με ιδιαίτερο σεβασμό ως μικρό παιδάκι ενώ έψαλλα το «Ἅγιος ὁ Θεός», το «Σὲ ὑμνοῦμεν» και άλλους ύμνους που μου έδιδε με πολλή αγάπη και ενδιαφέρον ο ψάλτης. Αυτά είναι βιώματα, είναι μνήμες ανεξίτηλες, που με συνοδεύουν κάθε φορά που ανεβαίνω στο ιερό αναλόγιο να ψάλω και να υμνήσω ταπεινώς την άπειρη και σοφότατη και φιλανθρωπότατη αγάπη του Μεγάλου Τριαδικού Θεού. Αλλά, εν συνεχεία, η επισταμένη σπουδή της ψαλτικής τέχνης κοντά στον Δημήτριο Σουρλατζή και στον άρχοντα πρωτοψάλτη της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας Θρασυβούλου Στανίτσα ως μέλος της ιστορικής χορωδίας του, σαφώς μπορώ να πω ότι καθόρισε την ψαλτική μου προσωπικότητα και χάρη σε αυτούς τους δασκάλους κατενόησα και καλλιέργησα την έννοια του «παραδοσιακού εκκλησιαστικού ύφους» κατά την ψαλτική ερμηνεία, είτε εν ώρα ιερών ακολουθιών είτε εκτός αυτών. Και, πράγματι, αυτό είναι εξαιρετικά κρίσιμο για ένα μαθητή της ψαλτικής τέχνης. ΔΕΝ αρκεί μόνο κάποιος να διαθέτει εκ φύσεως μία καλή φωνή. Όσο καλή και να είναι η φωνή, έχει χρέος να την καλλιεργήσει και πολύ περισσότερο να μαθητεύσει και να σπουδάσει το ορθό ύφος αποδόσεως και ερμηνείας της εκκλησιαστικής μουσικής, το οποίο ευρίσκεται βεβαίως –όπως αντιλαμβάνεστε− πολύ μακριά από ακρότητες προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Με άλλα λόγια, αυτό που θέλω να πω είναι πως η μαθητεία στους σωστούς δασκάλους και η σπουδή στο εκκλησιαστικό παραδοσιακό ύφος της ψαλτικής τέχνης αποτελεί επιβεβλημένη προϋπόθεση για κάθε φιλόμουσο που επιθυμεί να ασχοληθεί με την ιερή τέχνη της ψαλτικής. Επομένως, τόσο η ενασχόλησή μου με την εκκλησιαστική μουσική από την παιδική μου ηλικία, όσο και η σπουδή της κοντά σε σωστούς και παραδοσιακούς δασκάλους με βοήθησε να κατανοήσω την αξία της εκκλησιαστικής ερμηνείας των ύμνων της Εκκλησίας μας και συνεχώς να βελτιώνω την ψαλτική μου απόδοση. Και στο σημείο αυτό, θα πρέπει να προσθέσω με βεβαιότητα πως η ψαλτική εξέλιξη δεν έχει τέλος. Αρχή έχει. Τέλος, όμως, δεν έχει. Ένας σοφός της Ανατολής λέγεται ότι διατύπωσε το απόφθεγμα: «Έως τα δεκαπέντε μου χρόνια έπαιξα, έως τα εικοσιπέντε μου αγάπησα, έως τα τριανταπέντε μου πολέμησα, έως τα πενήντα μου κέρδισα, τώρα αρχίζω να μαθαίνω». Εγώ λοιπόν θα προσθέσω μόνο, με αφορμή το απόφθεγμα που προανέφερα, πως μόνο εάν προσδώσουμε στο ρήμα «μαθαίνω» την ειδική σημασία του «φιλοσοφώ», μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί μέσα στο παραπάνω ρητό η μάθηση τοποθετείται στις τελευταίες δεκάδες του βίου. Εάν, όμως, θέλουμε να κυριολεκτήσουμε και να προσδώσουμε στον όρο το ουσιαστικό και γενικό νόημά του, πρέπει να παραδεχτούμε ότι ο άνθρωπος «μαθαίνει» από την πρώτη έως την τελευταία στιγμή της ζωής…
Τι έργο έχει να θυμάται ο Φώτιος Κετσετζής και πόσο σημαντική παρακαταθήκη θα αφήσει πίσω του, σε όλη την νεώτερη γενιά;
Θα μου επιτρέψετε να μην εγκωμιάσω ούτε να αναφερθώ στο έργο που έχω προσφέρει στην ψαλτική τέχνη. Εν πάση περιπτώσει, η αξιολόγησή του ίσως εν πολλοίς έχει γίνει, αλλά σίγουρα δεν είμαι εγώ ο αρμόδιος να εκφράσω κρίση τούτη την ώρα. Αυτό που μπορώ εδώ να πω, με αφορμή την ερώτησή σας, είναι πως η επίσημη Εκκλησία, διά των αρμοδίων φορέων της νομίζω πως έχει χρέος να προωθεί, να αξιώνει και να ανταμείβει τους ιεροψάλτες της, που σε χαλεπούς καιρούς καταφέρνουν να σπουδάζουν, να διακονούν με αγαθή πίστη στον Θεό και να διδάσκουν κατά δύναμη την ψαλτική τέχνη. Οφείλει, δηλαδή, η Εκκλησία μας να στηρίξει την νέα γενιά με περισσότερο σθένος και πιο ένθερμη συμπαράσταση. Δεν λέω πως δεν το κάνει. Αλλά αισθάνομαι πως χρειάζεται μεγαλύτερη και πιο συγκροτημένη προσπάθεια. Διότι εμείς αφιερώσαμε στην ψαλτική τέχνη όλη μας την ζωή. Οφείλει και η Εκκλησία να αφιερώσει όλη της την πατρική στοργή στους νέους που σήμερα ασχολούνται με την εκκλησιαστική μουσική ή που επιθυμούν να ασχοληθούν. Υπάρχουν τρόποι και υπάρχουν και τα μέσα, φρονώ. Χρειάζεται και απαιτείται περισσότερη θέληση.
Συναντήσατε δυσκολίες, αντιξοότητες και συμπεριφορές στην ψαλτική σας πορεία, που σας «πλήγωσαν» σε αυτόν τον ιδιαίτερο χώρο και πώς τα αντιμετωπίσατε;
Κοιτάξτε. Η ψαλτική είναι μία εκκλησιαστική τέχνη με μία εξαιρετικά μακραίωνη παράδοση. Έχει διασωθεί μέχρι το 2019 μ.Χ., μέχρι σήμερα δηλαδή που σας δίδω αυτήν την συνέντευξη, και θα μεταλαμπαδεύεται «εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Και αυτό γίνεται και θα γίνεται, διότι η ψαλτική τέχνη, ως τέχνη κατ᾽ έξοχήν εκκλησιαστική, «συμπορεύεται» με την θυσιαστική πορεία της Εκκλησίας του Χριστού και ως τέτοια πρέπει να βιώνεται. Επομένως, οι «δυσκολίες» στις οποίες αναφέρεστε είναι στέφανος για κάθε ορθόδοξο χριστιανό, και για τις οποίες θα πρέπει όχι μόνο να μην δυσανασχετεί, αλλά και να ευχαριστεί από τα βάθη της καρδιάς του και της ψυχής του τον Πανάγαθο Θεό, που με αυτόν τον τρόπο τον «παιδαγωγεί» και του φανερώνει το Άγιο Θέλημά Του.
Πόσο εύκολη ήταν για εσάς η φυγή στην Βοστώνη των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής; Τι συναισθηματικό φορτίο μεταφέρετε σήμερα και τι συμβουλές δίνετε στους μαθητές σας, αλλά και στα νέα παιδιά που επιθυμούν να υπηρετήσουν αυτό το ξεχωριστό είδος της ελληνικής μουσικής, την βυζαντινή μας εκκλησιαστική μουσική;
Η μετανάστευση στην Αμερική, την εποχή εκείνη, δεν υπήρξε για μένα τίποτε περισσότερο από ένα ιερό χρέος ως διδασκάλου της ψαλτικής τέχνης. Κλήθηκα να διδάξω στην Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού στην Βοστώνη την Βυζαντινή Μουσική και, βεβαίως, το έπραξα με επιβεβλημένη την αίσθηση του καθήκοντος. Επομένως, ως Ομότιμος Καθηγητής της Σχολής πλέον, μπορώ να πω ότι οι πολυάριθμοι φοιτητές μου στην Αμερική σήμερα κοσμούν τα αναλόγια των εκκλησιών με ιδιαίτερη αίσθηση της ευθύνης του διακονήματός τους.
Σχετικώς τώρα με τους νέους ανθρώπους που επιθυμούν να υπηρετήσουν την ψαλτική τέχνη αυτό που συστήνω ανεπιφυλάκτως είναι πως πρώτα και πάνω από όλα πρέπει να έχουν πίστη και αγάπη και ελπίδα στον Θεό. Και ο Θεός πάντοτε επιβραβεύει την καλή μας προαίρεση και διάθεση και καθοδηγεί τα βήματά μας προς την σωστή κατεύθυνση. Εγώ είμαι πάντοτε στην διάθεση κάθε φιλομούσου, ιδιαιτέρα των νέων παιδιών που ασχολούνται με την ψαλτική, και όποιος έρχεται κοντά μου ποτέ δεν μένει αβοήθητος.
Αφού σας ευχαριστήσουμε από καρδιάς για αυτήν την εκ βαθέων κουβέντα μας, πείτε μας μία ευχή που θα θέλατε να δώσετε για το ART & ART MAGAZINE, που σε αυτήν την δύσκολη συγκυριακά εποχή προσπαθεί να παράξει πολιτισμό.
Ο Θεός είθε να ευλογεί την φιλότιμη και καλή προσπάθειά σας…