Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ ΑΝΑΠΝΟΗ (Απόσπασμα)
Prof. Dr. EFSTATHIOS ARVANITIS
Το φαινόμενο της αναπνοής εκδηλώνεται με δυο ενέργειες. Η πρώτη της εισπνοής με την οποία οι πνεύμονες παίρνουν εξωτερικό αέρα και η δεύτερη της εκπνοής που αποβάλλεται αυτός ο αέρας.
Για να αναπνεύσει ο τραγουδιστής εύκολα –ειδικά στην αρχή της σπουδής της αναπνοής – πρέπει το κεφάλι να είναι όρθιο, οι πλάτες επίπεδες χωρίς προσπάθεια και το στήθος ελεύθερο. Όλα αυτά πρέπει να γίνονται γιατί ο τραγουδιστής χρησιμοποιεί τεχνητή αναπνοή (ανάσα), δηλαδή επεμβαίνει ο ίδιος, όσο βέβαια γίνεται, στη λειτουργία του φυσικού μηχανισμού της αναπνοής και ιδιαίτερα στο τρόπο που ο σωστά εισπνεόμενος αέρας θα φύγει παίρνοντας μαζί του και τους διάφορους ήχους. Ο αέρας από τη μύτη κυκλοφορεί στους ρινικούς πόρους, ζεσταίνεται μέχρι να πάρει σχεδόν την θερμοκρασία του σώματος, υγραίνεται από τις επιφάνειες του βλεννογόνου υμένα που υπάρχει εκεί και κατόπιν περνά από τον λάρυγγα .Δεν γίνεται όμως το ίδιο εύκολα την ώρα που μιλάμε και βέβαια όταν τραγουδάμε , ειδικά , όταν χρειάζεται να στείλουμε με ταχύτητα μια ποσότητα αέρα στους πνεύμονες.
Στη πρώτη φάση της αναπνοής γίνεται η “ανταλλαγή της ύλης” , όπου με την εισπνοή εισάγεται το οξυγόνο που έχει ανάγκη ο ανθρώπινος οργανισμός , μεταφέρεται με το αίμα στους ιστούς και τροφοδοτεί έτσι τα κύτταρα του οργανισμού που έχουν μεγάλη ανάγκη από αυτό.
Κατά την λειτουργία της εισπνοής έρχεται αέρας να συμπληρώσει το κενό που υπάρχει στις κυψελίδες των πνευμόνων. Οι πνεύμονες όμως αποτελούνται από ελαστικό ιστό και δεν έχουν καμμιά κινητικότητα , αλλά ακολουθούν παθητικά τις κινήσεις του θώρακα. Συμπεραίνεται λοιπόν , ότι ο πνεύμονας δεν αναπνέει ενεργητικά , αλλά τον υποκινούν να αναπνέει οι μύες που κινούν τον θώρακα.
Είναι αδύνατον κάτω από φυσιολογικές συνθήκες να υπάρξει ένα τελείως καθαρό είδος αναπνοής , είτε στερνοπλευρικής (αναπνοή κλείδας ή στήθος) , είτε διαφραγματοπλευρικής (κοιλιακής). Ο ιδανικότερος τύπος αναπνοής είναι ο διαφραγματοπλευρικός, δηλαδή ο συνδυασμός κατά την αναπνοή των κάτω πλευρών με το διάφραγμα , διότι με την μικρότερη μυϊκή προσπάθεια επιτυγχάνεται το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα. Σε αντίθεση με την αναπνοή του στήθους (στερνοπλευρική), η διαφραγματοπλευρική αναπνοή επιφέρει τη μέγιστη δυνατή διεύρυνση του θώρακα, δίνοντας έτσι την δυνατότητα στους πνεύμονες να επεκταθούν προς όλες τις κατευθύνσεις.
Κατά την είσοδο του αέρα στους πνεύμονες παρατηρείται διεύρυνση του ενδοθωρακικού χώρου που πραγματοποιείται κατά δυο τρόπους:
1. Θωρακική αναπνοή. (Αναπνοή κλείδας ή στήθους). Κατά τη θωρακική αναπνοή μπαίνουν σε ενέργεια οι μύες με τους οποίους είναι εφοδιασμένος ο θώρακας, συστέλλονται και τραβούν προς τα έξω και προς τα πάνω τις πλευρές του, οι οποίες από την λοξή κατεύθυνση που έχουν, παίρνουν μια οριζόντια θέση, σπρώχνοντας τα τοιχώματα του θώρακα προς τα έξω και έτσι έχουμε τη διεύρυνση του ενδοθωρακικού χώρου. Όταν τελικά ο αέρας αυτός περάσει στους πνεύμονες, οι μύες που προκάλεσαν τη διεύρυνση χαλαρώνουν από την ενέργεια που είχαν κάνει αλλά και από το βάρος του θώρακα, και ο ενδοθωρακικός χώρος περιορίζεται με αποτέλεσμα να συμπιεστούν οι πνεύμονες και να σπρώξουν τον αέρα που περισσεύει προς τα έξω, προκαλώντας έτσι το φαινόμενο της εκπνοής. Πάντοτε όμως υπάρχει μια ποσότητα αέρα που παραμένει στους πνεύμονες και μετά την εκπνοή και που λέγεται “υπολειπόμενος” ή “εφεδρικός” αέρας.
2. Διαφραγματοπλευρική αναπνοή.(Κοιλιακή αναπνοή).
Κατά την διαφραγματοπλευρική αναπνοή συστέλλεται το διάφραγμα, πιέζει τα σπλάχνα προς τα κάτω και αυτά με την σειρά τους πιέζουν τα τοιχώματα της κοιλιάς προς τα έξω, με αποτέλεσμα να υποχωρεί ο “θόλος” που σχηματίζει το διάφραγμα όταν είναι στη φυσική του κατάσταση, να εξαφανίζεται η καμπύλη του και με τον τρόπο αυτό να δημιουργείται στο κάτω μέρος του θώρακα ένας μεγάλος κενός χώρος. Μεγαλώνει δηλαδή ο θωρακικός χώρος κατά το 1/3. (Εξωτερικά αυτό γίνεται αντιληπτό όταν κατά την εισπνοή η κοιλιά “βγαίνει” προς τα έξω).
Από τους δυο αυτούς τρόπους, ο πιο σωστός και κατάλληλος για τον τραγουδιστή είναι ο δεύτερος, δηλαδή η διαφραγματοπλευρική αναπνοή και αυτό γιατί με την θωρακική αναπνοή η διεύρυνση του ενδοθωρακικού χώρου είναι αρκετά μικρότερη και η ποσότητα του αέρα που εισπνέεται, επίσης μικρή.
Το διάφραγμα δεν διαθέτει αισθητήρια νεύρα. Ο Gutzmann διαπίστωσε, ήδη από τις αρχές του αιώνα μας, ότι: “στο διάφραγμα δεν έχουμε την παραμικρή αίσθηση κίνησης ή μυϊκής έντασης. “Γι’ αυτό οι αναπνευστικές ασκήσεις, στις οποίες δίνουν βάση οι καθηγητές του τραγουδιού και της ορθοφωνίας κατά τη διδασκαλία, βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις “νοητικές” εκείνες ενέργειες οι οποίες συμβάλλουν στη σωστή χρήση του διαφράγματος, μια και στο ίδιο το διάφραγμα δεν υπάρχει η παραμικρή αίσθηση. Κατά την διάρκεια της εισπνοής το χαμήλωμα του διαφράγματος επιφέρει την αύξηση του θωρακικού χώρου, και την πίεση προς τα πλάγια της κοιλιάς, κάνοντας την να προεξέχει – αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο την χαρακτηρίζουν κοιλιακή. –Το αντίθετο γίνεται κατά την φάση της εκπνοής. Ενώ το κατέβασμα του διαφράγματος κατά την διάρκεια της εισπνοής αιτιολογείται από την συστολή των μυών του. Για το ανέβασμα του διαφράγματος, κατά την διάρκεια της εκπνοής, είναι αναγκαίο να επέμβουν οι κοιλιακοί μύες, που πιέζουν προς το διάφραγμα τα εντόσθια της κοιλιάς. Διάφραγμα επομένως και κοιλιακοί μύες είναι μεταξύ τους ανταγωνιστικά.
Στο σύνολο τους, οι κοιλιακοί μύες αποτελούν μια ζώνη που συνδέει την κάτω άκρη του θώρακα και την πάνω της κοιλιάς, και έχουν σκοπό να προστατεύσουν την κοιλιά και να στηρίζουν τα διάφορα όργανα.
Ένα σχήμα αυτού του τύπου, μπορεί να μας δώσει μια ιδέα καθαρή του αναπνευστικού μηχανισμού, μόνο εάν έχουμε υπ’ όψη μας, ότι κάθε ομάδα μυών δεν δρα μεμονωμένα, αλλά σε ένα παιχνίδι ισορροπιών και εντάσεων με την άλλη ομάδα που εκτελεί την αντίθετη λειτουργία, και που ο μελετητής A.Rose στο βιβλίο του “The singer and the voice”, ονομάζει “ισορροπημένο ανταγωνισμό”.
Αυτό ισχύει όμως κυρίως στον ανταγωνισμό μεταξύ του διαφράγματος και των κοιλιακών μυών και έχει βασική σπουδαιότητα στην “αναπνοή του τραγουδιστή”.
Αυτό ο μελετητής Lamperti ονομάζει “φωνητική πάλη”.
Βιβλιογραφία: BATTAGIA ELIO “Voci verdiane: eguivoco di scuola” 1972 BARTHOLOMEW WILMER “ Terminology in voice teaching” 1983 BURGIN JOHN CARROLL “ Teaching Singing” New York 1973 CELLETTI RODOLFO “I maestri del malcanto” 1982 GARCIA EMANUELE “ Trattato completo dell’arte del canto” 1942] HABERMANN GUNTHER “Stimme and Sprache” 1986 HUSSON RAOUL “Le chant” 1962 JAVARRA ANTONIO “Il trattanento del settore acuto della voce cantata” 1986 KAGEN SERGIUS “On studying singing” 1950 LEHMANN LILI “Meine Gesangs Kunst” 1902 MARCHESI MATHILDE “A theoretical and practical method” 1975 MILLER RICHARD “English, French, German and Italian Technigues of Singing” 1977 PAHN JOHN “ Stimmpflege in Schula and Kindergarten” 1961 ROSE ARNOLD “The singer and the voice” 1981 VAN DEN BERG “Modern research in experimentel Phoniatries” 1962 WINCKELF “Phänomene des musikalischen Hörens” 1960
